LỊCH SỬ NGHỀ YẾN SÀO NHA TRANG KHÁNH HÒA

Khánh Hoà là xứ trầm hương
Non cao biển rộng người thương đi về
Yến sào thơm ngọt tình quê
Sông sâu đá tạc lời thề nước non
Chung tình biển rộng non cao
Trầm hương Vạn Giã, Yến sào Nha Trang
Lỡ khi mưa gió phụ phàng
Vàng chôn ngọc chứa sẵn sàng là đây

Yến sào là tổ của loài chim yến hàng có tên khoa học là colloccalia fuciphaga germania, khi trưởng thành sải cánh dài từ 115 – 125mm, nặng từ 13 – 15g, lưng màu nâu đen, cánh, đầu, đuôi màu đen đậm, hông màu xám sáng. Chim yến hàng có mặt ở nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á như Inđônêxia, Philippin, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Trước đây, có thể nói suốt dọc Việt Nam từ vịnh Hạ Long đến Hà Tiên, nơi nào có đảo đá hay vách đá có hang là có yến làm tổ, nhưng nay chỉ còn thấy ở các tỉnh từ Quảng Nam trở vào. Khánh Hòa với điều kiện tự nhiên thuận lợi và lợi thế về ngành nghề khai thác yến sào truyền thống từ lâu đời. Đồng thời, Khánh Hòa cũng là tỉnh có sản lượng yến sào đảo cao nhất nước. 

Từ xa xưa, Trung Quốc và các nước chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc đã coi yến sào như một loại thực phẩm – dược phẩm cao cấp, có tác dụng làm trường sinh bất lão, chữa được bệnh phổi, suy thận, hậu sản và suy nhược cơ thể. Mỗi khi chiêu đãi các công thần, quốc khách, triều đình đều lấy yến sào làm món ăn đầu sổ.

Trong sách “Vân đài loại ngữ”, nhà bác học Lê Quý Đôn có chép: “Yến sào có mấy thứ: thứ trắng dây tơ như ngân ngư (cá trắng nhỏ), trắng sạch, trông rất thích; kế đến là thứ vàng trong cá chỉ hồng, chữa được chứng huyết ly; thứ trắng hấp với lê và đường phèn chữa được chứng đàm cách”. Khoa học ngày nay đã phân tích và cho thấy tổ yến có hàm lượng đạm cao, tỉ lệ chất béo rất thấp, có đủ các loại axit amin cần thiết cho cơ thể con người. Trong tổ yến có từ 10 – 15 nguyên tố đa vi lượng rất cần thiết cho sự tạo máu, ổn định thần kinh, kích thích tạo tinh trùng và trứng. Tổ yến còn có 8% axit sialic rất cần cho sự kích thích phân bào để đổi mới tế bào cơ thể. Gần đây, người ta còn phát hiện ở tổ yến một số hoạt chất sinh học kích thích sinh trưởng tế bào bạch cầu ngoại biên đang được nghiên cứu điều trị các bệnh ung thư vú và HIV/AIDS.

Ở Việt Nam, sách “Ô Châu cận lục” của Tiến sĩ Dương Văn An viết năm Ất Mão, niên hiệu Cảnh Lịch đời Mạc Phúc Nguyên (1555) có lẽ là tài liệu sớm nhất ghi chép về nguồn lợi thiên nhiên quý hiếm này. Dưới thời các chúa Nguyễn, nghề yến sào phát triển rất mạnh. Bên cạnh cau, hồ tiêu, trầm hương, gỗ mun, đồi mồi, ngà voi, sừng tê và các sản vật quý khác, những cái tổ yến màu trắng đục nhỏ chỉ bằng cái chén uống trà bổ dọc kia là một trong nhiều mặt hàng xuất khẩu chiến lược của Đàng Trong. Các vua nhà Nguyễn coi yến sào là đặc sản quý của Việt Nam, đặt nó thành tài nguyên của đất nước. Năm Minh Mạng thứ 17 (1836), hình chim yến và tổ yến được khắc trên Tuyên Đỉnh đặt ở Thế Miếu trong Hoàng thành Huế.

Thủy tổ nghề yến sào Khánh Hoà

Theo tài liệu lịch sử còn lưu tại Khánh Hòa, năm 1328, trong một chuyến công cán phương Nam, Đề đốc thủy quân nhà Trần Lê Văn Đạt cùng đoàn quân gặp bão lớn nên thuyền phải dạt vào đảo Hòn Tre. Tại đây ông tình cờ phát hiện các đảo yến ở vùng biển đảo Bình Khang (thuộc tỉnh Khánh Hòa ngày nay) và quyết tâm ở lại cai quản vùng đất này. Với tầm nhìn chiến lược của một vị tướng, ông thành lập các đội thủy quân để bảo vệ, khai thác và phát triển nguồn tài nguyên quý này. Nghề yến sào nước ta ra đời từ đó và ông được người đời sau suy tôn là Thủy tổ ngành nghề yến sào.

Những người có công kế nghiệp là An phủ sứ Bình Khang Lê Văn Quang (sinh năm 1719), hậu duệ đời thứ 21 của Thủy tổ Lê Văn Đạt và con gái là bà Lê Thị Huyền Trâm, sinh năm 1753. Dưới thời Tây Sơn, bà Lê Thị Huyền Trâm được giao chỉ huy đội thủy quân tại dinh Bình Khang kiêm Tổng quản quần đảo Hòn Tre và các sở lưới đăng, đảo yến. Bà đã tổ chức khai thác, xuất khẩu yến sào làm nguồn tài chính, hậu cần, quân nhu… cho nhà Tây Sơn. Năm 1788, bà được phong chỉ huy liên quân thủy bộ trấn thủ một số vùng biển trọng yếu.

 Ngày 10-5-1793, trong cuộc chiến bảo vệ chủ quyền lãnh hải và các đảo yến, Đại đô đốc Lê Thị Huyền Trâm cùng An phủ sứ Bình Khang Lê Văn Quang đã anh dũng hy sinh. Người dân suy tôn bà là Bảo yến đảo chủ Thánh Mẫu, lập miếu thờ trên các đảo yến. Từ đó, ngày 10-5 âm lịch, người dân địa phương long trọng tổ chức cúng giỗ Thánh Mẫu và tướng sĩ Tây Sơn hy sinh năm nào. Dịp này lễ hội Yến sào Khánh Hòa được tổ chức để ghi nhớ công ơn các bậc tiền bối và những người đã ngã xuống để bảo vệ quê hương.

Xem thêm: KHÁM PHÁ ĐẢO YẾN HÒN NỘI -NHA TRANG

Những người kế tục

Tháng 11-1990, Công ty yến sào Khánh Hòa được thành lập, trực thuộc UBND tỉnh Khánh Hòa – đơn vị duy nhất được phép quản lý, khai thác và kinh doanh các sản phẩm yến đảo thiên nhiên Khánh Hòa. Từ tháng 10.2009, chính thức đổi thành Công ty TNHH nhà nước MTV yến sào Khánh Hòa.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nghề yến sào Khánh Hòa vẫn được duy trì và phát triển như hôm nay là nhờ công lao của các bậc tiền bối đã truyền nghề cho lớp trẻ. Cứ như thế, từ đời này qua đời khác đội quân khai thác yến sào tồn tại.

Hơn 20 năm qua, công nghệ thu hoạch yến sào và quy trình quản lý hang đảo ở Khánh Hòa ngày càng được hoàn thiện ở trình độ cao trên nền tảng nghiên cứu khoa học và bí quyết kỹ thuật truyền thống. Công ty yến sào Khánh Hòa đã được Cơ quan Thực thi công ước quốc tế về các loài động vật quý hiếm (CITES) công nhận là nhà quản lý, khai thác và phát triển bền vững nguồn tài nguyên yến sào tốt nhất Đông Nam Á. Công nghệ thu hoạch sản phẩm yến sào và quy trình quản lý hang đảo yến rất khoa học, được đánh giá vượt trội so với các nước khác.

Hiện Công ty yến sào Khánh Hòa quản lý 32 đảo yến với 162 hang yến trải dài từ Vạn Ninh đến Cam Ranh; 20 đơn vị trực thuộc và 3 công ty cổ phần thành viên; trên 1.000 nhà phân phối, đại lý trong nước và quốc tế, chiếm thị phần khai thác yến sào từ các đảo yến thiên nhiên lớn nhất Việt Nam. Yến sào Khánh Hòa đã khẳng định thương hiệu trên thị trường trong nước và quốc tế với nhiều danh hiệu, bằng khen cao quý của Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành trung ương, Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa; được tặng Huân chương Lao động hạng 2 và các giải thưởng uy tín: Sao vàng đất Việt, Giải vàng Chất lượng, Thương hiệu mạnh Việt Nam, Cúp vàng thương hiệu nhãn hiệu, Hàng Việt Nam chất lượng cao, top 10 Thương hiệu Việt uy tín, top 500 Doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam, top 10 Doanh nghiệp tăng trưởng nhất Việt Nam, Giải thưởng Thương hiệu dịch vụ Việt Nam, Sản phẩm vàng vì sức khỏe cộng đồng. Đặc biệt, công ty nhận được các giải thưởng quốc tế là Thương hiệu nổi tiếng ASEAN, Cúp vàng thương hiệu uy tín của ASEAN, thương hiệu xanh Đông Nam Á, Thương hiệu vì sự phát triển cộng đồng ASEAN.

Để tôn vinh các bậc thủy tổ ngành nghề yến sào, Công ty yến sào Khánh Hòa đã đề nghị đặt tên đường ở thành phố Nha Trang mang tên Đề đốc Lê Văn Đạt, An phủ sứ Bình Khang Lê Văn Quang và Đại đô đốc Lê Thị Huyền Trâm. Hội Sử học tỉnh Khánh Hòa cho rằng đề nghị phù hợp với nguyện vọng của thế hệ hậu sinh ngành nghề yến sào và tín ngưỡng tâm linh của người dân địa phương.

Tham khảo sản phẩm và bảng giá Nước yến sào Sanest * Sanvinest Khánh Hòa:

• NƯỚC YẾN SÀO SANEST KHÁNH HOÀ
• YẾN SÀO KHÁNH HOÀ SANVINEST: NGUỒN BỔ DƯỠNG THIÊN NHIÊN